اهمیت عقل

وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَ مَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ(آیه ۴۳ سوره عنکبوت)
و ما این همه مثل‌ها را برای مردم می‌زنیم (تا حقایق برای آنها روشن شود) اما به جز عالمان کسی در آن‌ها تعقل نخواهد کرد.

لفظ و ماده عقل در قرآن ۴۹ بار به کار رفته است. میزان به کارگیری یک لفظ در قرآن، به معنای اهمیت آن موضوع است.

با بررسی روایات مربوط به عقل و جایگاه و فضیلت آن، به این نتیجه می‌رسیم که کسی که عقل دارد، چیزی را از دست نداده و کسی که عقل ندارد، چیزی را به دست نخواهد آورد.

إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ(آیه 22 انفال)
بدرستی بدترین جنبندگان در نزد خدا، کرها و لال‌هایی هستند که تفکر نمی‌کنند.
بدترین جنبنده، پست‌ترین و زشت‌ترین موجودات در نزد خداوند، انسان‌های گنگی هستند که تعقل نمی‌کنند.

پشتوانه، ارزش و میزان ثواب اعمال ما، به اندازه عقل است. در متون دینی، عقل به شدت مدح و بی‌عقلی مذمت شده است.

پیامبران، با سخنانشان افراد را دگرگون می‌کردند، اما کسی که عقل نداشته باشد، بهره‌ای از سخنان پیامبران نخواهد برد. بهره‌برداری از قرآن نیز منوط به عقل است. دلیل توجه عالمان حدیث هم به احادیثی مانند جنود عقل و جهل، مسئله اهمیت عقل است، به طوری که همه هدایت‌ها به عقل بر می‌گردد.

وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ(آیه ۱۰ سوره ملک)
و گويند اگر (سخنان آنان را) به سمع قبول می‌شنيديم يا تعقل می‌‏كرديم، از زمره دوزخيان نبوديم.
ریشه بدبختی و گناه، به خاطر از کار افتادن عقل است. همه بدبختی‌ها به عدم به کارگیری عقل برمی‌گردد و همه سعادت‌ها نیز در به کارگیری عقل است.

وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ (آیه ۱۰۰ سوره یونس)
(اما) هیچ کس نمی‌تواند ایمان بیاورد، جز به فرمان خدا. و پلیدی (کفر و گناه) را بر کسانی قرار می‌دهد که نمی‌اندیشند.
بیچاره کسانی هستند که عقل دارند ولی عقل، هوش و ذکاوت خودشان را در خدمت نفس، شکم پرستی و روحیات حیوانی به کار می‌برند.

۱۵ آبان ۱۳۹۹