شرایط سیاسی-اجتماعی در زمان هر یک از ائمه علیهم السلام
گزیده بیانات حجت‌الاسلام و المسلمین علوی به مناسبت شب میلاد امام رضا (علیه السلام)
در منابع دینی به غیر از اقوال و روایات که فهم آن‌ها یکی از اهداف علمای دین است، سیره ائمه(ع) نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.
ماهیت سیره معصومین یکسان است؛ تنها به تناسب زمان و مکان، به صورت‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند. ظهور ائمه در موقعیت‌های متفاوت برای این است که ما در مواجهه با شرایط مختلف سیر و روش متناسب با آن را داشته باشیم و این مطلب را بفهمیم که در همه شرایط می‌شود کار بزرگ کرد و اثر گذار بود.
سیره ائمه متمم و مکمل هم و بر یکدیگر اثر بخش هستند.
در هر دوره از تاریخ ائمه، که از صدر اسلام تا عصر امامین عسگریین(ع) ثبت شده است، سیره ائمه به تناسب اقتضائات زمانشان به یک شکل بوده است.
اولین دوره، عصر پیامبر(ص) و امیرالمومنین(ع) است که دوران دعوت و ابلاغ بوده است. در آن جامعه ظرفیت بحث و تبیین کامل مطالب دینی وجود نداشت.
عصر دوم، دوره مظلومیت اهل بیت و مصادف با حسنین(ع) است و تا زمان امام سجاد(ع) ادامه می‌یابد. در این دوره جریان طاغوت به شدت عمل کرده و سیره اهل بیت(ع) هم دست برنداشتن از اصول و مبانی اسلام است.
عصر سوم، عصر صادقین(ع) که در این عصر جنبش علمی شکل می‌گیرد. در این عصر، مردم اعلام اولیه دین را شنیده‌اند و آن را مطابق با فطرت دیده‌اند؛ لذا آمده‌اند تا آن را کامل‌تر فرا بگیرند.
بعد از این دوران که مردم مطالب زیادی را شنیده‌اند و در دین تفقه کرده‌اند، اختلاف‌هایی توسط امثال اشعری‌ها و عقیده نادرست جبری مسلک‌ها بوجود آمد. این زمان، عصر محاجه، مناظره‌ها و مشخص شدن حق است که مقارن با دوران امام رضا(ع) است. تبیین و تفسیر اجتهادی برای این عصر است.
تک تک پاسخ‌ها و اصول کلی مناظره که در شیعه وجود دارد برای همین عصر است. در تمام مناظرات، اصول اسلام به برکت وجود امام رضا(ع) چنان درخشید که بعد این مناظرات، مردم فهمیدند که امامت و خلافت جامعه، شایسته اهل بیت(ع) است؛ و این بود که مقدمات شهادت حضرت فراهم شد.
